Ecologie & verspreiding
Grote muggenorchis is gebonden aan silicaat- of kalkhoudende grond op zonnige en matig vochtige standplaatsen. Het is een kensoort voor de Associatie van Kalkgrasland (Gentiano-Koelerietum) en groeit dan plaatselijk massaal. Uit blauwgrasland is de soort inmiddels geheel of vrijwel geheel verdwenen, waarschijnlijk omdat de soort gevoelig is voor ontwatering en slecht herstelt uit de zaadbank. Grote muggenorchis is in de gematigde en koudere streken van Eurazië een redelijk algemene soort, maar is voor Nederland van oudsher zeldzaam, ondanks een melding van rond 1600 dat de soort talrijk was rond Den Haag. De soort komt alleen nog bestendig voor in Zuid-Limburg en op de Waddeneilanden. De plant lijkt vegetatief op Handekenskruid (Dactylorhiza), maar de bladen zijn lijnlancetvormig en gekield. De bloemen hebben een lange en dunne spoor die omlaag is gekromd. Bestuiving gebeurt vooral door vlinders. De plant overwintert met wortelknollen, wat geldt voor het hele geslacht.
CC-BY-SA 3.0 Martin Stolp, 2014
|
EcologieBodemZonnige, zelden licht beschaduwde plaatsen op matig droge tot vrij natte, voedselarme, zwak zure tot kalkrijke, min of meer humeuze grond (zand, leem, laagveen en mergel).
GroeiplaatsZeeduinen (vrij natte duinvalleien), moerassen (kalkmoerassen), grasland (matig droge kalkhellingen, matig vochtig kalkgrasland, schraal grasland en blauwgrasland), bermen, bossen (lichtriijke plaatsen in loofbossen) en struwelen.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandZeldzaam in Zuid-Limburg en zeer zeldzaam in de duinen, het meest nog op de Waddeneilanden. Ook in het midden van het land.
VlaanderenZeer zeldzaam. Waarschijnlijk nog op twee plaatsen, waaronder een rijke vindplaats bij Kampenhout.
WalloniëVrij zeldzaam in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen.
WereldGematigde en koudere streken in Azië en Europa.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuurClaessens, J. (2021)
Sleutel voor de uitgebloeide orchideeën van Nederland en België. [multi-entry key]
Claessens, J. & M. Claessens (2021)
Sleutel voor uitgebloeide orchideeën van Nederland en België. Eigen uitgave [Determinatiesleutel, e-Book]
Claessens, J. & J. Kleynen (2014) Bijzondere bestuivers bij orchideeën deel 1: Hommels als bestuivers van de Grote muggenorchis.
Natuurhistorisch Maandblad 103: 30-32
de Roos, G.T. (1977) De Grote muggenorchis op Vlieland in verband met behoud en beheer.
De Levende Natuur 80: 68-70
Hilgers, J. (1969) De achteruitgang van de Orchidaceae in Limburg 3.
Natuurhistorisch Maandblad 58: 135-136
Kloos, A.W. (1915) Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1915.
Nederlandsch kruidkundig archief. Serie 3 25: 187-199
Scheidemans, H. (1990) De Grote muggenorchis op Terschelling.
Kruipnieuws 53: 22-31
Schobben, J. (1988) De bosbodemfauna: een onderwerp op het symposium 'Het Nederlandse bos'.
Natura 85: 249-250
Sipkes, C. (1967)
Gymnadenia conopsea (L.) R. Br. bij Oostvoorne (Korte meded.).
Gorteria 3: 212-212
Stark, C., S.G. Michalski, W. Babik, G. Winterfeld & W. Durka (2011) Strong genetic differentiation between
Gymnadenia conopsea and
G. densiflora despite morphological similarity.
Plant Systematics and Evolution 293: 213-226
Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De stengels zijn vaak paars aangelopen. Aan de voet zitten twee of drie bruinachtige scheden.
Bladeren De vier tot acht bladen zijn lijnvormig tot langwerpig, gootvormig en vrij donker groen. Vaak staan ze in twee rijen.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). Een 5-10 cm lange, cylindervormige, veelbloemige aar met rozerode of soms witte bloemen. De bloemdekbladen zijn 4-5 mm lang, de bovenste drie zijn tot een helm samengebogen, de andere twee staan af. De bloemlip is 3½-5 mm en met drie ongeveer even lange stompe lobben. De 1,1 -1,8 lange spoor is draadvormig, spits, iets gebogen en wordt tot dubbel zo lang als het vruchtbeginsel. De bloemen ruiken naar vanille.
Vruchten Een doosvrucht. Eenzaadlobbig (kiemend met één kiemblaadje).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreidingstrend
Gemiddelde trend van het aantal kilometerhokken waarin de soort voorkomt, weergegeven als indexcijfer (1975-1978 = 100).
De trend is gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en geeft de relatieve verandering in het aantal bezette kilometerhokken weer.
Voor de berekening worden de data per periode van vier jaar samengenomen.
In de grafiek correspondeert ieder punt met het laatste jaar van zo'n periode.
© NEM(CBS & FLORON) 2023
download in hoge resolutieFenologie bloeiend
Fenologie vruchtdragend
Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.
De bloeiperiode is dit jaar 7 dagen eerder dan het langjarig gemiddelde.