Ecologie & verspreiding Moerasgamander staat op zonnige, vochtige tot periodiek natte of overstroomde, matig voedselrijke, humeuze, zwak zure, maar veelal basische en kalkrijke zand-, klei-, of leemgronden. De licht zouttolerante soortsoort groeide en groeit op open, soms lichtbeschaduwde plaatsen in de duinen en in moerassige graslanden in het rivierengebied. Vegetatieve vermeerdering door uitlopers is van grote betekenis, in de herfst worden deze uitlopers normaal door slib en/of water bedekt en zo kan de plant maandenlang onder overstroomde omstandigheden vegeteren en botten de uitlopers het volgende voorjaar uit. Bij natte zomers neemt het aantal planten toe, maar in droge zomers nemen ze af aangezien uitdroging zeer slecht verdragen wordt. Vroeger werd de soort aangetroffen tussen Zandvoort en Lisse en op enige plaatsen in het rivierengebied en in beekdalen in Gelderland; nu komt ze alleen nog voor in de duinen van Voorne. Deze oude geneeskrachtige plant, die bij kneuzing naar knoflook ruikt is tegenwoordig ernstig bedreigd. CC-BY-SA 3.0 René van Moorsel, 2014

Ecologie

Bodem
Zonnige, soms licht beschaduwde plaatsen op natte, 's zomers droogvallende, voedselarme, zwak zure tot meestal kalkrijke, humeuze, meestal verstoorde grond. Plaatsen met een wisselende waterstand (zand, veen en klei).

Groeiplaats
Zeeduinen (natte duinvalleien, schraal duingrasland), moerassige uiterwaarden, moerassen en kapvlakten.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding

Nederland
Zeer zeldzaam in de duinen van Voorne. Vroeger ook tussen Zandvoort en Lisse en op enige plaatsen in de rivier- en beekdalen in Gelderland.

Vlaanderen
Vroeger zeer zeldzaam in het kustgebied, o.a. bij De Panne. Voor het laatst gevonden in 1978. Nog langer geleden ook in het overstromingsgebied langs rivieren.

Wallonië
Vroeger zeer zeldzaam.

Wereld
Gematigde streken in Zuidwest- en Midden-Azië en in Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Ierland, Nederland en het zuiden van Zweden.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Ecologiebron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Biotoopvoorkeur:	storingsmilieus
Levensduur:	overblijvend
Levensvorm:	hemicryptofyt
Bloeitijd:	juli - september

Literatuur
Adema, F. (1975) Teucrium scordium in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Gorteria 7: 160-160 

Briggeman, T. (2020) Natuur in de Hollandse Delta. Jaarboek 2019. KNNV afdeling Voorne

Sipkes, C. (1965) Teucrium scordium L. op Voorne (Korte meded.). Gorteria 2: 160-160 

Sipkes, C. (1984) Teucrium scordium L. nog steeds op Voorne (Korte meded.). Gorteria 12: 138-138 

Sipkes, C. (1964) De Watergamander (Teucrium scordium) op Voorne. De Levende Natuur 67: 266-271 

Sipkes, C. (1985) Moerasgamander op Voorne en het beheer van de groeiplaatsen. De Levende Natuur 86: 21-23 

Sloff, J.G. & J.L. van Soest (1939) Het fluviatiele district in Nederland en zijn flora II. Nederlandsch kruidkundig archief. Serie 3 49: 268-306 

van der Laan, D. & W. Smant (1985) Waarnemingen aan Teucrium scordium L. in het duingebied van Voorne. Gorteria 12: 255-267 

Vogel, A. & D. Büscher (1988) Verbreitung, Vergesellschaftung und Rückgang von Apium repens (Jacq.) Lag. und Teucrium scordium L. in Westfalen. Floristische Rundbriefe 22: 21-30

Pagina's in standaardwerken

Atlas van de Nederlandse Flora 1: 196

Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.: 499

Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.: 606

Nederlandse Oecologische Flora 3: 149

Wilde Planten 1: 267

Wilde-Planten.nl: pagina

Afbeelding in de Zadenatlas (Digital Plant Atlas)

Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra

Stengels De stengels liggen laag uitgespreid en vormen kruipende uitlopers. Bladeren De zachtharige bladeren zijn langwerpig en grof getand. De voet is afgerond tot wigvormig. De bladeren zijn zittend of zeer kort gesteeld. De schutbladen zijn meestal langer dan de bloemen. Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen groeien afzonderlijk in de bladoksels of in armbloemige (2 tot 8) schijnkransen. Ze zijn licht paarsrood en 0,7 tot 1 cm lang. De kelk is donzig. Vruchten Een splitvrucht. De vrucht is vierdelig. Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Kenmerkenbron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Hoogte:	0,15-0,45 m.
Bloemkleur:	paars
Type vrucht:	splitvrucht
Kleur van de vrucht:	Onopvallend
Geslachtsverdeling:	tweeslachtig

Atlasblokken met waarnemingen
Het aantal atlasblokken (5x5 km) waarin de soort is gemeld binnen een periode van vijf jaar (vanaf 1980) of twintig jaar. Niet gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en het aantal doorgegeven waarnemingen kan sterk variëren per periode, dus een trend in verspreiding kan hier niet direct uit worden afgelezen. Het opgegeven jaartal is het eerste jaar van de periode. Bron: gevalideerde waarnemingen uit de NDFF.
© FLORON & NDFF

download hoge resolutie

Fenologie bloeiend


Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.