Ecologie & verspreiding
Bokkenorchis staat op zonnige tot half beschaduwde, matig droge tot vochtige, warme, voedsel- en stikstofarme, basen- en kalkrijke, humushoudende zandgrond en mergel. De grote, forse planten groeien in lage duinstruwelen en duingraslanden, aan bos- en struweelranden, in kalkgraslanden en bermen, op dijken en in hooilanden. Het Europese deel van het areaal bereikt in Nederland zijn noordgrens. De soort is zeer zeldzaam in de kalkrijke duinen, in Zeeland en in Zuid-Limburg (hier meestal aangeplant). Ze breidt zich uit als gevolg van het warmer worden van het klimaat. Ze heeft haar naam (in diverse talen) te danken aan het feit gekregen dat haar bloemen een onaangename lucht verspreiden die sterk doet denken aan een bronstige geitenbok. Het taxon is onmiskenbaar, alleen al door haar lange en gedraaide lip die in knop keurig opgerold is. Ze wordt door zandbijen, hommels en een enkele honigbij bestoven.
CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten & René van Moorsel, 2015
|
EcologieBodemZonnige tot half beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, voedselarme, kalkrijke, humushoudende grond (zand en mergel).
GroeiplaatsZeeduinen (laag duinstruweel en duingrasland), grasland (kalkgrasland en hooiland), bosranden, dijken en bermen.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandZeer zeldzaam in de kalkrijke duinen, in Zeeland en in Zuid-Limburg.
VlaanderenZeldzaam in de duinen bij De Haan. Elders uiterst zeldzaam.
WalloniëZeldzaam in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen, maar vrij algemeen in de Viroinvallei.
WereldZuidwest-Azië, Noord-Afrika (Atlasgebergte) en Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Midden-Duitsland, België, Nederland en Midden-Engeland.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuur(Anoniem) (2006) Bokkenorchis breidt zich uit maar wordt niet ontzien.
FLORON-nieuws 4: 1-1
Carey, P.D. & L. Farrell (2002)
Himantoglossum hircinum (L.) Sprengel.
Journal of Ecology 90(1): 206-218
Claessens, J. (2021)
Sleutel voor de uitgebloeide orchideeën van Nederland en België. [multi-entry key]
Claessens, J. & M. Claessens (2021)
Sleutel voor uitgebloeide orchideeën van Nederland en België. Eigen uitgave [Determinatiesleutel, e-Book]
Delforge, P. (1999) Contribution taxonomique et nomenclaturale au genre
Himantoglossum (Orchidaceae).
Naturalistes Belges 80: 387-408
Essink, J. & L. Essink (1997) Complexbespreking
Himantoglossum.
Eurorchis 9: 33-38
Hilgers, J. (1972) De achteruitgang van de Orchidaceae in Limburg 6.
Natuurhistorisch Maandblad 61: 14-16
Lammers, J. (2014) Bokkenorchis
Himanthoglossum hircinum in de duinen van Velsen, populatiemonitoring 2004-2013.
Liparis 20: 61-73
Quene-Boterenbrood, A.J. (1982) Weer een nieuwe vondst van de bokkenorchis,
Himantoglossum hircinum (L.) Spreng., in Nederland.
Gorteria 11: 34-35
Sipkes, C. (1936) De Bokken-orchis zaait zich uit!
De Levende Natuur 41: 20-23
Sramko Molnár, G., J.A. Hawkins & R.M. Bateman (2014) Molecular phylogeny and evolutionary history of the Eurasiatic orchid genus
Himantoglossum s.l. (Orchidaceae).
Annals of Botany 114: 1609-1626
Thijsse, J.P. (1906) De Bokkenorchis.
De Levende Natuur 11: 101-104
van der Meer, S., H. Jacquemyn, P.D. Carey & E. Jongejans (2016) Recent range expansion of a terrestrial orchid corresponds with climate-driven variation in its population dynamics.
Oecologia 181(2): 435-448
van Ooststroom, S.J. & T.J. Reichgelt (1964)
Himantoglossum hircinum (L.) Spreng. op Schouwen (Korte meded.).
Gorteria 2: 24-24
Vennerom, H. (1985) Omtrent de Groensteel in de collectie Hoenen.
Natuurhistorisch Maandblad 74: 52-52
Pagina's in standaardwerkenAtlas van de Nederlandse Flora 1:
129Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.:
115Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.:
147Nederlandse Oecologische Flora 5:
377Orchideeën (Kreutz, 1987):
148Wilde-Planten.nl:
paginadeze soort in de Zadenatlas van Nederland Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De stengels vertonen vage, paarsachtige vlekken.
Bladeren De plant heeft vier tot zes grondstandige bladen. Ze zijn elliptisch tot langwerpig, matgroen en niet gevlekt. In de bloeitijd zijn ze vaak al voor een deel verdord.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De aar is lang-kegelvormig en bevat veel bloemen. De stinkende (naar bokken geurende) bloemen zijn licht grijsgroen met paarsrode vlekjes en streepjes. De bloemlip is 3-5 cm lang en heeft een uitgerande top. Bij de voet zitten twee korte zijlobben. De bloem is driedelig en bestaat uit lijnvormige zijslippen en een bredere, als een spiraal gedraaide middenslip (deze is 3 tot 5 keer zo lang als de zijslippen). Aan de top is de bloem meestal tweespletig. De spoor is naar omlaag gericht, bijna zakvormig en veel korter dan het vruchtbeginsel. De andere bloemdekbladen buigen mutsvormig samen.
Vruchten Een doosvrucht. Eenzaadlobbig (kiemend met één kiemblaadje).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL