Ecologie & verspreiding
Knolsteenbreek groeit bij voorkeur in graslanden op matig vochtige, vruchtbare, niet of matig bemeste, lichte grond, vooral in beek- en rivierdalen. Zij verdraagt lichte beschaduwing en staat soms aan bospaden. Het best doet zij het in hooilanden. Dankzij haar knolletjes en doordat vee haar mijdt, handhaaft zij zich in weilanden, zolang deze niet zwaar bemest worden. Het areaal omvat een groot deel van Europa, met name het westen. In Nederland is Knolsteenbreek zeldzaam maar plaatselijk algemeen in Zuid-Limburg en Noord-Brabant. Zij is zeer zeldzaam in het rivierengebied en het zuidoostelijk grensgebied. De sterke achteruitgang van de soort is toe te schrijven aan ontwatering en overvloedig gebruik van kunstmest. De bloemen van Knolsteenbreek vormen soms misvormingen. Bij één gekweekte variëteit, namelijk Haarlems klokkenspel, zijn de meeldraden in kroonbladen veranderd, zodat de bloemen gevuld zijn. Haarlems klokkenspel is een stinzenplant die is ingeburgerd bij oude buitenplaatsen. Zij groeit in gebieden waar Knolsteenbreek van nature ontbreekt, zoals Friesland en de Hollandse en Zeeuwse binnenduinrand.
CC-BY-SA 3.0Â Niko Buiten, 2015
|
EcologieBodemZonnige tot half beschaduwde plaatsen op matig vochtige, matig voedselrijke, niet of matig bemeste, goed doorlatende, neutrale tot kalkhoudende grond (zand, leem, zavel, veen, lichte klei en stenige plaatsen).
GroeiplaatsGrasland (hooiland, extensief beweid weiland en vochtig, licht bemest grasland), uiterwaarden, buitenplaatsen, waterkanten, bermen, dijken, aan de voet van hellingen, bosranden, muren, wallen en langs bospaden.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandVrij zeldzaam in Zuid-Limburg, Noord-Brabant en in de omgeving van Nijmegen.
VlaanderenVrij algemeen in het Maasgebied, in Limburgs Haspengouw en in de Kempense en Brabantse rivier- en beekdalen. Elders zeer zeldzaam of ontbrekend.
WalloniëVrij zeldzaam in Brabant, het Maasgebied em Lotharingen. Eders zeldzaam tot zeer zeldzaam.
WereldEen groot deel van Europa, met name in het westen. Ook in Marokko.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuur(Anoniem) (1915) Haarlems klokkenspel.
De Levende Natuur 20: 120-120
Kraal, H.J. (1915) Haarlems klokkenspel.
De Levende Natuur 20: 100-100
Lacor, M.A.M. (1970) Sleutelbloemen en Knolsteenbreek op "De Blaak" bij Zevenbergen.
De Levende Natuur 73: 145-148
Posthuma, G.A. (1915) Haarlems klokkenspel. Nederland.
De Levende Natuur 20: 160-160
Schils, C. (2023) Het Merkske 50 jaar na Mennema
Planten 19: 20-22
van Dedem, B.W. (1911) Haarlems klokkenspel te Amersfoort.
De Levende Natuur 16: 191-191
van Eeden, F.W. (1872) Saxifraga granulata - Knollige Steenbreek. Haarlems Klokkenspel
Flora Batava 14: 1056-1056
van Eeden, F.W. (1877) Saxifraga granulata - Haarlems klokkenspel
Flora Batava 15: 1151-1151
Pagina's in standaardwerkenAtlas van de Nederlandse Flora 2:
273Flora Batava 14:
plaat 1056Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.:
315Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.:
331Nederlandse Oecologische Flora 1:
281Wilde Planten 3:
263Wilde-Planten.nl:
paginadeze soort in de Zadenatlas van Nederland Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De rechtopstaande stengels zijn enigszins kleverig door klierharen. Bovenaan zijn ze vertakt.
Bladeren Een wintergroen wortelrozet. De rozetbladen en de onderste stengelbladen zijn behaard. Ze zijn rond-niervormig, kroezig gekarteld en 1-3 cm. De andere stengelbladen zijn smaller, waaiervormig en staan wijd uiteen.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). Een losse, armbloemige, min of meer schermvormige bloeiwijze. De 1-1½ cm grote bloemen hebben vijf witte, langwerpige kroonbladen, die drie keer zo lang zijn als de langwerpige kelkslippen. Het vruchtbeginsel is halfonderstandig.
Vruchten Een doosvrucht. Vruchten met stoffijne zaden. De zaden zijn langlevend (langer dan vijf jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL
Verspreidingstrend
Gemiddelde trend van het aantal kilometerhokken waarin de soort voorkomt, weergegeven als indexcijfer (1975-1978 = 100).
De trend is gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en geeft de relatieve verandering in het aantal bezette kilometerhokken weer.
Voor de berekening worden de data per periode van vier jaar samengenomen.
In de grafiek correspondeert ieder punt met het laatste jaar van zo'n periode.
© NEM(CBS & FLORON) 2023
download in hoge resolutieFenologie bloeiend
Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.